چند سالی است نگرانی والدین از شیوع زودرس بلوغ در دخترانشان شدت گرفته است؛ چراکه بلوغ زودهنگام، تبعات فیزیکی و روانی خاص خود را دارد و البته هیچ پدر و مادری دوست ندارد فرزندش خیلی زود از دنیای کودکی به بزرگسالی قدم بگذارد.

منظور از بلوغ، دوره‌ای است که طی آن صفات ثانویه جنسی به وجود می‌آید و توانایی تولید مثل ایجاد می‌شود. صفات ثانویه جنسی در دختران شامل بزرگ شدن سینه‌ها، رشد موهای زیر بغل و ناحیه تناسلی و ایجاد عادت ماهانه می‌شود، اما چه عواملی منجر به بروز بلوغ زودهنگام دختران می‌شود؟

دکتر آمنه لاهوتی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: بی‌شک ژنتیک، عامل اصلی تعیین‌کننده زمان شروع بلوغ است، اما به نظر می‌رسد که عوامل دیگری نیز روی زمان شروع بلوغ تاثیر دارد. کما این‌که مشخص شده است که تغذیه، وضع عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی، تماس با نور و وضع روانی هر فرد در زمان بروز نشانه‌های بلوغ جسمی موثر است.

این متخصص زنان و زایمان در گفت‌و‌گو با جام‌جم می‌افزاید: سن شروع عادت ماهانه در دختران چاق زودتر از حد میانگین است. همچنین در جوامع شهری، در کسانی که در ارتفاعات پایین‌تر زندگی کرده و کسانی که در مناطق استوایی زندگی می‌کنند، سن بلوغ پایین‌تر است. در مجموع سن بلوغ در کشورهای پیشرفته پایین آمده است و به نظر می رسد این مساله ناشی از بهبود وضعیت تغذیه‌ای در این جوامع و نقش آن در ایجاد بلوغ زودرس باشد.

سن طبیعی بلوغ در دختران

تکامل بلوغی در دختران حدود 5‌/‌4 سال طول می‌کشد. اولین نشانه بلوغ، رشد ناگهانی است و به‌دنبال آن رشد موهای ناحیه تناسلی، به حداکثر رسیدن رشد قدی و در نهایت عادت ماهانه است. اولین خونریزی ماهانه معمولا 5‌/‌2 سال پس از آغاز روند بلوغ و بعد از سپری شدن جهش رشدی رخ می‌دهد.

دکتر لاهوتی با بیان این مطالب می‌گوید: مطالعاتی که در مورد سن شروع بلوغ صورت گرفته مربوط به جوامع غربی است و طبق آخرین بررسی‌ها بلوغ در دختران غربی حدود 9 تا 10 سالگی آغاز می‌شود. باوجود این ممکن است رشد موهای تناسلی یا سینه‌ها حتی در شش تا هفت سالگی نیز رخ دهد.

نشانه‌های بلوغ را بشناسیم

برخی دختران یا والدین بعضی تظاهرات شایع تکامل بلوغی چون کم‌خونی، آکنه، مشکلات روانی ـ اجتماعی، نزدیک بینی و خونریزی‌های نامنظم را غیرطبیعی تصور می‌کنند.

دکتر لاهوتی با اشاره به نشانه‌های طبیعی بلوغ در دختران توضیح می‌دهد: تمایل دختران برای خوردن غذاهای حاوی آهن کم است و به همین دلیل خطر کم‌خونی افزایش می‌یابد. جوش‌های صورت نیز در نتیجه تغییر کردن شرایط هورمونی بدن در زمان بلوغ بروز می‌کند و گاهی نیازمند مراجعه به پزشک و بررسی و درمان مقتضی است.

این متخصص زنان با تاکید بر این‌که تغییرات روانی ـ اجتماعی دوران بلوغ زمینه را برای بروز افسردگی مساعد می‌کند، می‌افزاید: بسیاری از دختران از ظاهر فیزیکی خود ناخشنود هستند و این مساله سبب کاهش اعتماد به نفس آنها می‌شود. این مشکل بخصوص بیشتر زمانی بروز می‌کند که تکامل بلوغی فرد با هم‌سن و سال‌هایش هماهنگ و همزمان نیست. همچنین در دختران مبتلا به بلوغ زودرس احتمال ایجاد مشکلات روانی، داشتن دوستان بزرگ‌تر و اعمال فشار از طرف همسالان بیشتر است.

چرا بلوغ زودرس؟

بلوغ زودرس به نوعی تکامل بلوغی گفته می‌شود که براساس استانداردهای طبیعی، زودتر از سن مورد انتظار شروع می‌شود.

دکتر لاهوتی با تاکید بر این‌که بلوغ زودرس علل متفاوتی دارد، توضیح می‌دهد: از علل آن می‌توان به بلوغ زودرس سرشتی اشاره کرد. به این معنی که به‌طور ژنتیکی و طبیعی روند بلوغ در فرد زودتر از موعد مورد انتظار شروع شده است. از سویی بعضی بیماری‌ها (که حتی ممکن است خطرناک نیز باشند) ممکن است با بلوغ زودرس همراه باشند. گاهی هم فقط یکی از نشانه‌های بلوغ ایجاد می‌شود. یعنی ممکن است در دختربچه‌ای فقط پستان‌ها بزرگ شود و تا مدت‌ها سایر علائم بلوغ دیده نشود. در این مورد نیز معمولا جای نگرانی وجود ندارد.

به گفته وی، بلوغ زودرس در کودکان باید مورد ارزیابی دقیق برای تعیین علت و درمان مورد نیاز و نیز پرهیز از عوارض رشدی و روانی ناشی از تکامل جنسی زودهنگام قرار بگیرد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اما در چه سنی اگر بلوغ شروع شود، زودرس محسوب می‌شود و نیاز به مراجعه به پزشک دارد؟

دکتر لاهوتی پاسخ می‌دهد: اگر سن متوسط بلوغ را در دختران 10 سالگی در نظر بگیریم، بلوغ زودرس به شروع علائم و نشانه‌های بلوغ قبل از 8 سالگی اطلاق می‌شود. اگرچه در سال‌های اخیر، سن بلوغ کاهش یافته است، اما خانواده‌ها باید توجه داشته باشند خیلی از مواردی که به‌عنوان بلوغ زودرس بررسی می‌شوند، درواقع سیر بلوغی طبیعی هستند و نیاز به بررسی و درمان ندارند.

نشانه‌های واقعی بلوغ زودرس را بشناسید

به گفته دکتر لاهوتی، در تمام دختران زیر شش سال که دارای رشد موهای ناحیه تناسلی یا تکامل پستانی هستند و در دختران زیر هشت سال که در آنان هم رشد موهای تناسلی و هم جوانه زدن سینه‌ها دیده شده است، ارزیابی کامل برای تعیین علت این مساله ضرورت دارد.

وی تاکید می‌کند: همچنین در کودکان زیر هشت سالی که در آنها فقط تکامل پستانی یا رشد موهای ناحیه تناسلی به تنهایی دیده شده، شرح حال دقیق و معاینه بالینی و ارزیابی سن استخوانی و پیگیری دقیق برای تعیین رشد قدی ضرورت دارد تا افرادی که در معرض کاهش رشد هستند، شناسایی شوند. علائم خطری که همراه با بلوغ زودرس دیده می‌شود و نیازمند مراجعه سریع و بررسی دقیق است شامل شروع بلوغ قبل از شش سالگی، پیشرفت سریع بلوغ و علائم همراه شامل سردرد و تشنج می‌شود. در صورتی که بلوغ زودرس ناشی از بیماری نباشد و به علت شروع زودرس ژنتیکی بلوغ آغاز شده باشد، تنها عارضه آن کوتاه ماندن قد فرد و نیز عوارض و آسیب‌های روانی اجتماعی است.

درمان بلوغ زودرس

هدف اصلی از درمان بلوغ زودرس به حداکثر رسیدن قد در دوران بزرگسالی و پیشگیری از آسیب‌های روانی به فرد است؛ چراکه به محض تکمیل روند بلوغ مناطق رشدی موجود در استخوان‌های بلند که مسئول قد کشیدن فرد هستند، بسته شده و دیگر رشد قدی اتفاق نمی‌افتد.

دکتر لاهوتی می‌افزاید: باتوجه به این‌که اولین علائم بلوغ زودرس شامل جهش رشدی و سپس جوانه زدن پستان‌ها می‌شود، در صورتی که این علائم در سنین زودتر از مورد انتظار دیده شود حتما باید به پزشک متخصص مراجعه شود؛ چراکه اگر تاخیری ایجاد شود و مثلا کودک پس از ایجاد عادت ماهانه نزد پزشک برده شود، به علت بسته شدن مناطق رشدی استخوان‌ها دیگر هیچ درمانی موثر نخواهد بود. برای درمان بلوغ زودرس سرشتی معمولا از آمپول‌هایی استفاده می‌شود که به‌طور موقت مانع کارکرد تخمدان‌ها می‌شوند و این موضوع سبب می‌شود روند طبیعی رشد قدی و روانی ادامه یابد و با قطع این دارو دوباره روند بلوغ از سر گرفته می‌شود.